Обеспечение учащегося учебниками
ФГОС ООО.
Тус худэлмэри хадаа 1312 дугаар 2004 оной мартын 9 Россиин Федерациин һуралсалай министерствын тогтоолнууд, 889 дугаар 2010 оной августын 30 хубилагдаан һуралсалай министерствын тогтоолнууд, 1089 дугаар 2004 оной мартын 5-най һуралсалай министерствын захиралта дээрэ ундэһэлжэ зохеогдоһон, творческоор хэрэглэхэ гэһэн удхатайгаар байгуулагдаһан туршалгын программа баримтална.
Гэхэтэй хамта арадай аман зохеол аман угын, уран һайханай литература бэшэмэл угын искусство, тиимэЬээ уран зохеол зохеоходоо уран хурса, шэмэг удхатай угэ гол тулэб аргануудай нэгэн болоно.
Нугөө талаһаа, уран зохеол хун тухай, тэрэнэй доторой байдал, хуниие тойрон байһан оршон байдал, байгаали, хунэй ажабайдал, арад зоной ажамидарал г.м. тухай зохеогдоһон байдаг. Бодото юумэнууд, унэн болоһон уйлэ хэрэгууд, бодото байдал уран зохеолой, уран һайханай литературын ундэһэн боложо хэрэглэгдэдэг. Уран зохеолшо бодото байдал дээрэ ундэһэлжэ, тэрэниие һажаажа, ухаан бодолойнгоо хусөөр, һанаагаараа тэрэниие уран гое болгожо, ном соогоо уран һайханаар, гоеор зохеогдоһон байдал бии болгодог, энэ байдалынь унэн бодото байдалда адлирхуу байдаг гэжэ һурагшадта ойлгуулха шухала.
Уран һайханай литература гу, али уран зохеол шудалан узэлгын гол зорилгонууд гэбэл: уран һайханай литература хунэй, хун турэлтэнэй ажамидаралда тусхай һуури эзэлдэг, тэдэнэй хугжэлтэдэ айхабтар ехэ удха шанартай гэжэ ойлгуулха;
уран һайханай литература шудалан узэлгэ хадаа турэл арадайнгаа ба бэшэшье арадуудай соел болбосорол, ёһо заншал ойлгожо абалгын тусгаар арга гэжэ ойлгуулха;
- искусствын этико-эстетическэ компонент байгуулха гуманитарна ойлгосонуудые тайлбарилжа угэхэ;
- уран зохеол уншаха дуратай болгохо, гое һайханиие наринаар ойлгодог мэдэрэл хумуужуулхэ;
- бодото байдал, ажабайдал ба искусство, оршон тойрониие зубеер сэгнэжэ, тэдэндэ унэтэй сэнтэйгээр хандахые һургаха;
- аман ба бэшэмэл хэлэлгэдэ hургаха, тэрэниие хугжээхэ;
- һурагшад уран һайханай зохеол зубөөр, хусэд дуурэнээр хадуужа абаха, шэнжэлжэ, сэгнэжэ һураха гол тулэб теоретико-литературна, эстетическэ ойлгосонуудтай болохо еһотой.
Уран һайханай литература зубөөр, хусэд дуурэнээр, гунзэгыгөөр ба өөрынгө
ажамидаралда туһатайгаар ойлгожо абахын тула литературын теоридо онсо анхаралаа хандуулан, һурагшадые ойлгомжын аппарадтай болгохо. Уран һайханай литературые угын искусство гэжэ шэнжэлэн узэлгэ, текстнуудэй удха зубөөр гаргажа һургалга.
Энэ программа базова теоретико-литературна ойлгосонууд дээрэ ундэһэлжэ, тэдэниие гол принцип болгон байгуулагдаа. 9 - дэхи класста һурагшадай урда жэлнуудтэ ойлгожо абаһан мэдэсэ, шадабари буридхэжэ ябталагдана ба һурагшадые историко-литературна курс узэлгэдэ бэлэдхэнэ. Ондоогоор хэлэхэдэ, 9 -дэхи класста литература узэлгын нэгэ шата дуурэжэ, нугөө шатада оролгын бэлэдхэл эхилнэ.
Арадай аман зохеолнуудгуйгөөр литературын асуудалнууд, илангаяа уран һайханай еһо заншал, литературна хугжэлтын, ментальна еһо заншалнууд г.м. хусэд һайнаар ойлгогдохогуй. Гэхэтэй хамта уран һайханай литература хадаа арадай аман зохеолой ургэлжэлэл гэжэ хэлэхэдэ болоно.
Туд программа бэелуулхэдээ, ойлгожо абаһан мэдэсыень шалгахадаа коммуникативно¬творческо ажалнуудые унгэргэхэ: творческо(зохеон байгуулгын) мастерской, практикум, даабари, шэлэжэ абаһан зохеолоо бэеэ даагаад анализ хэлгэ, дун гаргалгын уншагшадай рецензии и г.м.
ФГОС ООО.
Тус хүдэлмэри Россиин Федерациин Һуралсалай стандартда үндэһэлжэ, С.Д Будаев,
Ц.С.Жанчипова, Д.Х.Митупова гэгшэдэй зохёоһон «Буряад литература» хрестомати, методическа дурадхалнууд, ажалай дэбтэр баримталан, 5-дахи класста ажалай программа зохёогдобо.
Литература үзэлгэдэ 70 час үгтэнэ.
Уран hайханай литература гү, али уран зохеол хүнэй, хүн түрэлтэнэй ажамидаралда тусхай hуури эзэлдэг, тэдэнэй хүгжэлтэдэ айхабтар ехэ удха шанартай. Уран hайханай литертура шудалан үзэлгэ хадаа түрэл арадайнгаа ба бэшэшье арадуудай соел болбосорол, еhо заншал ойлгожо абалгын тусгаар арга болоно ха юм.
Буряад литературын дээжэ болоһон, үхибүүдэй наһанда таарамжатай һонин зохёолнууд программада оруулагдажа, буряад хэлэндээ, уран зохёолдо дурлал татаха, һайн уншагшые, һайхан сэдьхэлтэй хүниие хүмүүжүүлхэ гол шухала зорилго табигдана. Программын онсо илгаань гэхэдэ, ганса арадай болон уран зохёолшодой зохёолнуудые үзэхэ бэшэ, харин һурагшадые ѳѳһэдыень зохёохы ажалда ехээр хабаадуулан, тэдэнэрэй бэлиг шадабари хүгжѳѳхэ зохёохы хэшээлнүүд, һурагшадай мэдэсэ шалгаха тестнүүд, һонирхолтой наадан- хэшээлнүүд зохёол бүхэндэ шахуу үгтэнэ.
Уран уншагшые хүмүүжүүлхын тула иимэнүүд зорилгонуудые бэелүүлхэ ёһотой болоно: зохёолдо авторай ба уншагшын хараса байдаг гэжэ ойлгохо, һурагша бүхэн автор, уншагша, шүүмжэлэгшэ, теоретик болон хүдэлжэ һураха. Урдандаа һурагшадта гансал мэдэсэ үгэхэ зорилготой һургуулида литературын хэшээлдэ һурагша зохёол уншаад, иимэнүүд шадабаритай болохо эрилтэнүүдтэй байгаа:
- сюжет ойлгохын тула үгтэһэн ушаралнуудые һубарюулан, удхыень гаргажа шадаха;
- Уран аргануудые мэдэхэ, зохёол соо оложо шадаха г.м.
ФГОС СОО.
августын 30 хубилагдаһан һуралсалай министерствын тогтоолнууд, 1089 дугаар 2004 оной мартын 5 -най һуралсалай министерствын
захиралта дээрэ ундэһэлжэ зохеогдоһон, творческоор хэрэглэхэ гэһэн удхатайгаар байгуулагдаһан туршалгын программа баримталан, 11 -дэхи класста ажалай программа зохеогдобо.
Гэхэтэй хамта арадай аман зохеол аман угын, уран һайханай литература бэшэмэл угын искусство, тиимэһээ уран зохеол зохеоходоо уран
хурса, шэмэг удхатай угэ гол тулэб аргануудай нэгэн болоно гэжэ хододоо һурагшадта һануулха шухала.
Нугөө талаһаа, уран зохеол хун тухай, тэрэнэй доторой байдал, хуниие тойрон байһан оршон байдал, байгаали, хунэй ажабайдал, арад зоной
ажамидарал г.м. тухай зохеогдоһон байдаг. Бодото юумэнууд, унэн болоһон уйлэ хэрэгууд, бодото байдал уран зохеолой, уран һайханай
литературын ундэһэн боложо хэрэглэгдэдэг. Уран зохеолшо бодото байдал дээрэ ундэһэлжэ, тэрэниие һажаажа, ухаан бодолойнгоо хусөөр,
һанаагаараа тэрэниие уран гое болгожо, ном соогоо уран һайханаар, гоеор зохеогдоһон байдал бии болгодог, энэ байдалынь унэн бодото
байдалда адлирхуу байдаг гэжэ һурагшадта ойлгуулха шухала.
Уран һайханай литература гу, али уран зохеол шудалан узэлгын гол зорилгонууд гэбэл: • уран һайханай литература хунэй, хун турэлтэнэй
ажамидаралда тусхай һуури эзэлдэг, тэдэнэй хугжэлтэдэ айхабтар ехэ удха шанартай гэжэ һурагшадта ойлгуулха шухала. Уран һайханай
литература гу, али уран зохеол шудалан узэлгын гол зорилгонууд гэбэл:
• уран һайханай литература хунэй, хун турэлтэнэй ажамидаралда тусхай һуури эзэлдэг, тэдэнэй хугжэлтэдэ айхабтар ехэ удха шанартай гэжэ
ойлгуулха; • уран һайханай литература шудалан узэлгэ хадаа турэл арадайнгаа ба бэшэшье арадуудай соел болбосорол, ёһо заншал ойлгожо
абалгын тусгаар арга гэжэ ойлгуулха;
• искусствын этико-эстетическэ компонент байгуулха гуманитарна ойлгосонуудые тайлбарилжа угэхэ; • уран зохеол уншаха дуратай
болгохо, гое һайханиие наринаар ойлгодог мэдэрэл хумуужуулхэ;
• бодото байдал, ажабайдал ба искусство, оршон тойрониие зубөөр сэгнэжэ, тэдэндэ унэтэй сэнтэйгээр хандахые һургаха; • аман ба бэшэмэл
хэлэлгэдэ һургаха, тэрэниие хугжөөхэ;
• һурагшад уран һайханай зохеол зубөөр, хусэд дуурэнээр хадуужа абаха, шэнжэлжэ, сэгнэжэ һураха гол тулэб теоретико-литературна,
эстетическэ ойлгосонуудтай болохо еһотой. Уран һайханай литература зубөөр, хусэд дуурэнээр, гунзэгыгөөр ба өөрынгөө ажамидаралда
туһатайгаар ойлгожо абахын тула литературын теоридо онсо анхаралаа хандуулан, һурагшадые ойлгомжын аппарадтай болгохо. Уран
һайханай литературые угын искусство гэжэ шэнжэлэн узэлгэ, текстнуудэй удха зубөөр гаргажа һургалга.
Энэ программа баазова теоретико-литературна ойлгосонууд дээрэ ундэһэлжэ, тэдэниие гол принцип болгон байгуулагдаа. 11 - дэхи класста
һурагшадай урда жэлнуудтэ ойлгожо абаһан мэдэсэ, шадабари буридхэжэ ябталагдана ба һурагшадые историко-культурна ба историко-функциональна талыень баримталан узэлгэ болоно.
Уран зохеолшын уран һайханай оршон байдал, туухэ ба соелой талаһаань ойлгожо абалга
. Һурагшад гол тулэб иимэнууд онол шадабаритай болохо гэжэ хараалагдана: уран хурсаар уншаха шабадаритай, уран зохеолые ба тэрэнэй
хубинуудые хаба соогоо бэеэ даагаад анализ хэхэ, эстетическэ сэгнэлтэ угэхэ, соел болон еһо заншалтай холбохо, тайлбарилха, диалог ба
монолог зуб хэрэглэхэ, элдэб бэшэмэл болон шэнжэлэгын ажалнуудые хэхэ.
Туд программа бэелуулхэдээ, ойлгожо абаһан мэдэсыень шалгахадаа коммуникативнотворческо ажалнуудые унгэргэхэ: творческо(зохеон
байгуулгын) мастерской, практикум, даабари, шэлэжэ абаһан зохеолоо бэеэ даагаад анализ хэлгэ, дун гаргалгын уншагшадай конференци г.м.
ФГОС ООО.
Тус зорилгорнуудhаа дулдыдан, буряад хэлэ заажа байhан багшанарай урда иимэ шухала эрилтэнyyд табигдана:
1. Нэн тyрүүн түрэлхи хэлэеэ заажа байhан багша хадаа өөрөө хэлэ бэшэгэй талаар үндэр хэмжээнэй эрдэм мэдэсэтэй, болбосорол ехэтэй, хэлэ бэшэгэй эрдэмэй, тэрэ тоодо буряад хэлэнэй саашанхи хүгжэлтын гол зорилгонуудые гүнзэгыгөөр ойлгохо ёhотой;
2. Һурагшадай эрдэм мэдэсын эрилтэнүүдэй стандарт ба программа шудалжа, багша буряад хэлэ заалгые тyсэблэхэ;
3. Һуралсалай жэлэй эхиндэ багша класс бүхэндэ hурагшадай мэдэсэ шадабариин хэмжээе элирүүлхэ зорилготойгоор хэдэн ондоо түхэлэй шалгалтын хүдэлмэринүүдые дүүргүүлхэ: грамматическа даабаринуудтай диктантнуудые, зохёолго ба найруулгануудые бэшүүлжэ, тестнүүдые дүүргүүлжэ, анкетэнүүдэй асуудалнуудта харюусуулжа болохо; аман шалгалта үнгэргэхэ; үзэгдэhэн темээр шалгалтын асуудалнуудта харюунуудые шагнаха; хөөрэлдөө эмхидхэхэ болон бусад эдэ даабаринуудые дүүргэлгын дүнгүүд hурагшадай мэдэсэ, шадабари, хүгжэлтые гү, али программын эрилтэнүүдhээ гээгдэлхэ зүбөөр гэршэлдэг. Эндэhээ уламжалан, багща класс бүхэндэ hурагша бүхэнтэй hуралсалай жэл соо хэхэ ажалаа багсаан эмхидхэхэ.
4. Һурагша бүхэнэй эрдэм мэдэсын хэмжээн адли бэшэ, тиимэhээ хэшээлэй алишье шатада hурагшын мэдэсын хэмжээндэ тааруугаар даабаринуудые дүүргүүлхэ.
5. Һурагшадые hургаха, хyгжөөхэ, хүмүүжүүлхэ зорилгонууд түрэлхи хэлэнэй, уран зохёолой хэшээлнүүдтэ нягта холбоотойгоор элдэб онол аргануудаар, жэшээлхэдэ: интегрированнэ аргаар гэхэ гү, али заагдажа байгаа предмедүүд хоорондын харилсаанай аргаар бэелүүлэгдэхэ ушартай. Эндэ 2012 онуудта гараhан «Буряад хэлэнэй сахим hураха ном» (электронно ном) доторхи тон баян, хэрэгтэй материалнуудые зүбөөр бэе бэетэйнь тааруулан холбожо шадабал, багшанарташье, hурагшадташье нилээд аша үрэтэй ба hонирхолтой байха.
6. Хэлэлгын культура (соёл) дээшэлүүлхэ, гүнзэгырүүлхэ, зохёохы ба холбоо хэлэлгэ хүгжөөлгын хүдэлмэринүүдые хэшээлэй алишье шатада хараалха, түсэблэхэ.
7. Һурагшадые hургалга, хүгжөөлгэ, хүмүүжүүлгын зорилгонуудые сагай эрилтэдэ таарамаар бэелүүлхын тула, буряад хэлэ ба уран зохёол заажа байhан багшанар өөрынгөө эрдэм мэдэсые, дүй дүршэлые саг үргэлжэ дээшэлүүлжэ, методикодо, психологидо ба дидактикада бии боложо, хэблэгдэжэ байдаг эрдэмтэдэй, шэнэдхэгшэ багшанарай шэнжэлэлгын хүдэлмэринүүдые, шэнэ дурадхалнуудые ба түрүү дүй дүршэл үзэжэ, шүүмжэлжэ, ажал хүдэлмэридөө нэбтэрүүлжэ байха.
Буряад хэлэнэй, тэрэниие шэнжэлдэг эрдэм ухаанай хүгжэлтые хараадаа абан, Россин эрдэм hуралсалай түсэбые (учебный план) баримталан, мүнөө үедэ хэрэглэгдэдэг программын үндэhөөр «Буряад хэлэнэй» стандартда тааруулан, программа зохёогдобо.
ФГОС ООО.
Тус зорилгорнуудhаа дулдыдан, буряад хэлэ заажа байhан багшанарай урда иимэ шухала эрилтэнyyд табигдана:
1. Нэн тyрүүн түрэлхи хэлэеэ заажа байhан багша хадаа өөрөө хэлэ бэшэгэй талаар үндэр хэмжээнэй эрдэм мэдэсэтэй, болбосорол ехэтэй, хэлэ бэшэгэй эрдэмэй, тэрэ тоодо буряад хэлэнэй саашанхи хүгжэлтын гол зорилгонуудые гүнзэгыгөөр ойлгохо ёhотой;
2. Һурагшадай эрдэм мэдэсын эрилтэнүүдэй стандарт ба программа шудалжа, багша буряад хэлэ заалгые тyсэблэхэ;
3. Һуралсалай жэлэй эхиндэ багша класс бүхэндэ hурагшадай мэдэсэ шадабариин хэмжээе элирүүлхэ зорилготойгоор хэдэн ондоо түхэлэй шалгалтын хүдэлмэринүүдые дүүргүүлхэ: грамматическа даабаринуудтай диктантнуудые, зохёолго ба найруулгануудые бэшүүлжэ, тестнүүдые дүүргүүлжэ, анкетэнүүдэй асуудалнуудта харюусуулжа болохо; аман шалгалта үнгэргэхэ; үзэгдэhэн темээр шалгалтын асуудалнуудта харюунуудые шагнаха; хөөрэлдөө эмхидхэхэ болон бусад эдэ даабаринуудые дүүргэлгын дүнгүүд hурагшадай мэдэсэ, шадабари, хүгжэлтые гү, али программын эрилтэнүүдhээ гээгдэлхэ зүбөөр гэршэлдэг. Эндэhээ уламжалан, багща класс бүхэндэ hурагша бүхэнтэй hуралсалай жэл соо хэхэ ажалаа багсаан эмхидхэхэ.
4. Һурагша бүхэнэй эрдэм мэдэсын хэмжээн адли бэшэ, тиимэhээ хэшээлэй алишье шатада hурагшын мэдэсын хэмжээндэ тааруугаар даабаринуудые дүүргүүлхэ.
5. Һурагшадые hургаха, хyгжөөхэ, хүмүүжүүлхэ зорилгонууд түрэлхи хэлэнэй, уран зохёолой хэшээлнүүдтэ нягта холбоотойгоор элдэб онол аргануудаар, жэшээлхэдэ: интегрированнэ аргаар гэхэ гү, али заагдажа байгаа предмедүүд хоорондын харилсаанай аргаар бэелүүлэгдэхэ ушартай. Эндэ 2012 онуудта гараhан «Буряад хэлэнэй сахим hураха ном» (электронно ном) доторхи тон баян, хэрэгтэй материалнуудые зүбөөр бэе бэетэйнь тааруулан холбожо шадабал, багшанарташье, hурагшадташье нилээд аша үрэтэй ба hонирхолтой байха.
6. Хэлэлгын культура (соёл) дээшэлүүлхэ, гүнзэгырүүлхэ, зохёохы ба холбоо хэлэлгэ хүгжөөлгын хүдэлмэринүүдые хэшээлэй алишье шатада хараалха, түсэблэхэ.
7. Һурагшадые hургалга, хүгжөөлгэ, хүмүүжүүлгын зорилгонуудые сагай эрилтэдэ таарамаар бэелүүлхын тула, буряад хэлэ ба уран зохёол заажа байhан багшанар өөрынгөө эрдэм мэдэсые, дүй дүршэлые саг үргэлжэ дээшэлүүлжэ, методикодо, психологидо ба дидактикада бии боложо, хэблэгдэжэ байдаг эрдэмтэдэй, шэнэдхэгшэ багшанарай шэнжэлэлгын хүдэлмэринүүдые, шэнэ дурадхалнуудые ба түрүү дүй дүршэл үзэжэ, шүүмжэлжэ, ажал хүдэлмэридөө нэбтэрүүлжэ байха.
Буряад хэлэнэй, тэрэниие шэнжэлдэг эрдэм ухаанай хүгжэлтые хараадаа абан, Россин эрдэм hуралсалай түсэбые (учебный план) баримталан, мүнөө үедэ хэрэглэгдэдэг программын үндэhөөр «Буряад хэлэнэй» стандартда тааруулан, программа зохёогдобо.
ФГОС ООО.
Тус зорилгорнуудhаа дулдыдан, буряад хэлэ заажа байhан багшанарай урда иимэ шухала эрилтэнyyд табигдана:
1. Нэн тyрүүн түрэлхи хэлэеэ заажа байhан багша хадаа өөрөө хэлэ бэшэгэй талаар үндэр хэмжээнэй эрдэм мэдэсэтэй, болбосорол ехэтэй, хэлэ бэшэгэй эрдэмэй, тэрэ тоодо буряад хэлэнэй саашанхи хүгжэлтын гол зорилгонуудые гүнзэгыгөөр ойлгохо ёhотой;
2. Һурагшадай эрдэм мэдэсын эрилтэнүүдэй стандарт ба программа шудалжа, багша буряад хэлэ заалгые тyсэблэхэ;
3. Һуралсалай жэлэй эхиндэ багша класс бүхэндэ hурагшадай мэдэсэ шадабариин хэмжээе элирүүлхэ зорилготойгоор хэдэн ондоо түхэлэй шалгалтын хүдэлмэринүүдые дүүргүүлхэ: грамматическа даабаринуудтай диктантнуудые, зохёолго ба найруулгануудые бэшүүлжэ, тестнүүдые дүүргүүлжэ, анкетэнүүдэй асуудалнуудта харюусуулжа болохо; аман шалгалта үнгэргэхэ; үзэгдэhэн темээр шалгалтын асуудалнуудта харюунуудые шагнаха; хөөрэлдөө эмхидхэхэ болон бусад эдэ даабаринуудые дүүргэлгын дүнгүүд hурагшадай мэдэсэ, шадабари, хүгжэлтые гү, али программын эрилтэнүүдhээ гээгдэлхэ зүбөөр гэршэлдэг. Эндэhээ уламжалан, багща класс бүхэндэ hурагша бүхэнтэй hуралсалай жэл соо хэхэ ажалаа багсаан эмхидхэхэ.
4. Һурагша бүхэнэй эрдэм мэдэсын хэмжээн адли бэшэ, тиимэhээ хэшээлэй алишье шатада hурагшын мэдэсын хэмжээндэ тааруугаар даабаринуудые дүүргүүлхэ.
5. Һурагшадые hургаха, хyгжөөхэ, хүмүүжүүлхэ зорилгонууд түрэлхи хэлэнэй, уран зохёолой хэшээлнүүдтэ нягта холбоотойгоор элдэб онол аргануудаар, жэшээлхэдэ: интегрированнэ аргаар гэхэ гү, али заагдажа байгаа предмедүүд хоорондын харилсаанай аргаар бэелүүлэгдэхэ ушартай. Эндэ 2012 онуудта гараhан «Буряад хэлэнэй сахим hураха ном» (электронно ном) доторхи тон баян, хэрэгтэй материалнуудые зүбөөр бэе бэетэйнь тааруулан холбожо шадабал, багшанарташье, hурагшадташье нилээд аша үрэтэй ба hонирхолтой байха.
6. Хэлэлгын культура (соёл) дээшэлүүлхэ, гүнзэгырүүлхэ, зохёохы ба холбоо хэлэлгэ хүгжөөлгын хүдэлмэринүүдые хэшээлэй алишье шатада хараалха, түсэблэхэ.
7. Һурагшадые hургалга, хүгжөөлгэ, хүмүүжүүлгын зорилгонуудые сагай эрилтэдэ таарамаар бэелүүлхын тула, буряад хэлэ ба уран зохёол заажа байhан багшанар өөрынгөө эрдэм мэдэсые, дүй дүршэлые саг үргэлжэ дээшэлүүлжэ, методикодо, психологидо ба дидактикада бии боложо, хэблэгдэжэ байдаг эрдэмтэдэй, шэнэдхэгшэ багшанарай шэнжэлэлгын хүдэлмэринүүдые, шэнэ дурадхалнуудые ба түрүү дүй дүршэл үзэжэ, шүүмжэлжэ, ажал хүдэлмэридөө нэбтэрүүлжэ байха.
Буряад хэлэнэй, тэрэниие шэнжэлдэг эрдэм ухаанай хүгжэлтые хараадаа абан, Россин эрдэм hуралсалай түсэбые (учебный план) баримталан, мүнөө үедэ хэрэглэгдэдэг программын үндэhөөр «Буряад хэлэнэй» стандартда тааруулан, программа зохёогдобо.
ФГОС СОО.
Буряад хэлэнэй багшанарай, хyмүүжүүлэгшэдэй урда табигдаха шухала зорилгонууд:
- ургажа ябаа залуу үетэндэ эрдэм болбосоролой үндэhэ hууриие гүнзэгыгөөр ба бата бэхеэр үгэхэ;
- hурагшадые Буряад республикын гүрэнэй аман ба бэшэгэй хэлэтэй болгохо;
- ниитын болон ажахын хэрэгтэ түрэлхи хэлэеэ хэрэглүүлжэ hургаха;
- арадайнгаа түүхэ, аман зохеолойнь баялиг, ёhо заншал, соёл болбосорол – эдэ бүгэдэндэ түшэглэн, тэдэниие hургажа, хyгжөөжэ, хүмүүжүүлжэ, буряад үндэhэ яhатанай гүнзэгы мэдэрэл бүрилдүүлхэ.
Тус зорилгорнуудhаа дулдыдан, буряад хэлэ заажа байhан багшанарай урда иимэ шухала эрилтэнyyд табигдана:
1. Нэн тyрүүн түрэлхи хэлэеэ заажа байhан багша хадаа өөрөө хэлэ бэшэгэй талаар үндэр хэмжээнэй эрдэм мэдэсэтэй, болбосорол ехэтэй, хэлэ бэшэгэй эрдэмэй, тэрэ тоодо буряад хэлэнэй саашанхи хүгжэлтын гол зорилгонуудые гүнзэгыгөөр ойлгохо ёhотой;
2. Һурагшадай эрдэм мэдэсын эрилтэнүүдэй стандарт ба программа шудалжа, багша буряад хэлэ заалгые тyсэблэхэ;
3. Һуралсалай жэлэй эхиндэ багша класс бүхэндэ hурагшадай мэдэсэ шадабариин хэмжээе элирүүлхэ зорилготойгоор хэдэн ондоо түхэлэй шалгалтын хүдэлмэринүүдые дүүргүүлхэ: грамматическа даабаринуудтай диктантнуудые, зохёолго ба найруулгануудые бэшүүлжэ, тестнүүдые дүүргүүлжэ, анкетэнүүдэй асуудалнуудта харюусуулжа болохо; аман шалгалта үнгэргэхэ; үзэгдэhэн темээр шалгалтын асуудалнуудта харюунуудые шагнаха; хөөрэлдөө эмхидхэхэ болон бусад эдэ даабаринуудые дүүргэлгын дүнгүүд hурагшадай мэдэсэ, шадабари, хүгжэлтые гү, али программын эрилтэнүүдhээ гээгдэлхэ зүбөөр гэршэлдэг. Эндэhээ уламжалан, багща класс бүхэндэ hурагша бүхэнтэй hуралсалай жэл соо хэхэ ажалаа багсаан эмхидхэхэ.
4. Һурагша бүхэнэй эрдэм мэдэсын хэмжээн адли бэшэ, тиимэhээ хэшээлэй алишье шатада hурагшын мэдэсын хэмжээндэ тааруугаар даабаринуудые дүүргүүлхэ.
5. Һурагшадые hургаха, хyгжөөхэ, хүмүүжүүлхэ зорилгонууд түрэлхи хэлэнэй, уран зохёолой хэшээлнүүдтэ нягта холбоотойгоор элдэб онол аргануудаар, жэшээлхэдэ: интегрированнэ аргаар гэхэ гү, али заагдажа байгаа предмедүүд хоорондын харилсаанай аргаар бэелүүлэгдэхэ ушартай. Эндэ 2012 онуудта гараhан «Буряад хэлэнэй сахим hураха ном» (электронно ном) доторхи тон баян, хэрэгтэй материалнуудые зүбөөр бэе бэетэйнь тааруулан холбожо шадабал, багшанарташье, hурагшадташье нилээд аша үрэтэй ба hонирхолтой байха.
6. Хэлэлгын культура (соёл) дээшэлүүлхэ, гүнзэгырүүлхэ, зохёохы ба холбоо хэлэлгэ хүгжөөлгын хүдэлмэринүүдые хэшээлэй алишье шатада хараалха, түсэблэхэ.
7. Һурагшадые hургалга, хүгжөөлгэ, хүмүүжүүлгын зорилгонуудые сагай эрилтэдэ таарамаар бэелүүлхын тула, буряад хэлэ ба уран зохёол заажа байhан багшанар өөрынгөө эрдэм мэдэсые, дүй дүршэлые саг үргэлжэ дээшэлүүлжэ, методикодо, психологидо ба дидактикада бии боложо, хэблэгдэжэ байдаг эрдэмтэдэй, шэнэдхэгшэ багшанарай шэнжэлэлгын хүдэлмэринүүдые, шэнэ дурадхалнуудые ба түрүү дүй дүршэл үзэжэ, шүүмжэлжэ, ажал хүдэлмэридөө нэбтэрүүлжэ байха.
Буряад хэлэнэй, тэрэниие шэнжэлдэг эрдэм ухаанай хүгжэлтые хараадаа абан, Россин эрдэм hуралсалай түсэбые (учебный план) баримталан, мүнөө үедэ хэрэглэгдэдэг программын үндэhөөр «Буряад хэлэнэй» стандартда тааруулан, программа зохёогдобо.
Школа России. ФГОС НОО.
аялгаар гаргалгада гол анхарал табигдана. Уншаhан текстээ удхаарнь хэдэн хубинуудта хубааха, зохёолой гол hанал бодолыень оложо
шадаха, болоhон үйлэ ушарнуудые, өөрынгөө хандалгые харуулха, уншаhанаа дэлгэрэнгыгээр ба тобшоор хөөрэхэ шадабаритай болохо.
Гурбадахи классай hурагшад зүбөөр ба түргэнөөр уншалгын хүсэд дүршэлтэй болоhон байха ёhотой. түргэн уншалгын хэмжээнь
жэлэй hүүлдэ минта соо 60-70 үгэ байха.
Һурагшадай слщварь баяжуулан үргэдхэжэ, тэрэнээ хэлэлгэдээ хэрэглэжэ hураха хүдэлмэри ябуулга. hурагшад өө hэдөө уншаhан
текст сооhоо элдэб үйлэ ушарнуудые, үзэгдэлнүүдые харуулhан үгэнүүдые, найралгануудые оложо hуралга. hурагшад рассказууд,
онтохонууд, шүлэгүүд ба статьянуудай онсо илгаатай практическаар танилсалга.
Һуралсалай түсэбэй ёhоор түрэлхи литературада недели соо - 3 час үгтэнэ. Жэл соо - 102 час болоно.
Һуралсалай жэлэй hүүлдэ 3-дахи классай hурагшад иимэ мэдэсэ ба дүй дүршэлтэй болоhон байха.
Һурагшад ямар юумэ мэдэхэ ба шадаха ёhотойб гэхэдэ:
1. Уншаhан юумэнэйнгээ удхыень ойлгон, зүбөөр, нэгэ жэгдээр, уран гоёор, бүхэлеэрнь уншажа;
2. Логическа сохилто ба мэдүүлэлнүүдэй, текстын хубинуудай хоорондохи зогсолто баримталан уншажа;
3. Уншаhан материалайнгаа удхые интонацяар харуулжа шадаха;
4. Рассказ сохи үйлын hубарил оложо, гүйсэд удхатай хубинуудта өөрынгөө арга шадалаархубаажа шадаха;
5. Yйлэдэгшэ нюурнуудайябадалда сэгнэлтэ үгэжэ шадаха;
6. Уншаhан юумэнэйнгээ удхые, илангаяа басниин удхые ойлгоод, тобшохоноор хэлэжэ үгэжэ шадаха;
7. ϴөрынгөө хараhан, дуулаhан юумэн тухайгаа хөөрэжэ шадаха;
8. Онтохон соо болодог гайхамшагтай ушарнууд, басни соо шэлжэhэн удхатайгаар хэлэгдэhэн удха узуур, шүлэгүүдэй онсо
илгаа тухай ойлгожо абаад хэлэжэ шадаха;
9. ϴөрөө бэеэ даагаад (багшын туhаламжагүйгөөр) номуудые саг үргэлжэ уншаха дүршэлтэй болохо;
10. Уншаhан текстээ хубинуудта хубаагаад, тэдэнэйнгээ удхын холбоо ба удаа дараалан болоhон үйлые өөрөө оложо шадах а,
текстдэ түсэб табиха шадабаритай болохо.